Rola terapii w życiu osoby jąkającej się

Organizacja oraz przebieg badań

Badania przeprowadziłam drogą internetową w maju 2023 roku. Utworzyłam ankietę korzystając z aplikacji Microsoft Forms. Ankieta zawiera pytania otwarte i zamknięte. Respondent miał do wyboru 14 z 25 pytań z ograniczonym zestawem możliwych odpowiedzi (Pilch,1977). Cały kwestionariusz został rozpowszechniony za pomocą komunikatorów internetowych (Messenger) oraz portalu internetowego Facebook.

Charakterystyka osób badanych

W badaniu wzięło udział 66 osób. Pomimo tego, że pełne odpowiedzi respondentów były analizowane, pytania, na które nie udzielono odpowiedzi, zostały przeze mnie pominięte. Jednak nie spowodowało to odrzucenia całej ankiety.

Pierwsze cztery wykresy charakteryzują badaną przeze mnie grupę. Wykres nr 1 przedstawia ilość kobiet (26) i mężczyzn (40), którzy wzięli udział w ankiecie.

Płeć respondentów

Na wykresie nr 2 przedstawiono wiek badanej grupy. Najwięcej respondentów, którzy wypełnili ankietę mieści się w przedziale wiekowym od 18 do 25 lat (38 osób). Najmniejszą grupę osób stanowią 3 ankietowani między 56 a 65 rokiem życia.

Wiek

Wykres nr 3 uwzględnia miejsce zamieszkania respondentów. Większość ankietowanych pochodzi z miasta liczącego ponad 250 tyś. mieszkańców (21 osób). Natomiast najmniej osób zaznaczyło miasto liczące maksymalnie 100 tyś. mieszkańców (4 osoby).

Miejsce zamieszkania

Czwartą daną demograficzną jest wykształcenie ankietowanych. Z badań wynika, że tylko jedna osoba ma wykształcenie podstawowe, 4 osoby mają wykształcenie zawodowe, 33 osoby średnie, a 26 osób wyższe.

Wykształcenie

Wyniki badań

Po dokonaniu charakterystyki grupy badawczej, przystąpiłam do opracowania problemów badawczych. Pierwszy z problemów badawczych odpowiada na pytanie: ,, Z jakiej terapii korzystasz lub korzystałeś/aś ? ’’. Najmniej respondentów korzysta lub korzystało z terapii psychologicznej (6 osób), natomiast najwięcej osób wybrało terapię logopedyczną (37 osób).

Rodzaj terapii, z której korzystali lub korzystają ankietowani

Drugi problem badawczy dotyczy wieku, w jakim ankietowani rozpoczęli terapię. Zdecydowana większość osób rozpoczęła terapie poniżej 10 roku życia (28 osób). Najniższy wynik zaobserwowano u osób powyżej 45 roku życia (3 osoby). Natomiast tyle samo osób (4 osoby) podjęło terapię w wieku między 26 a 35 oraz między 36-45 lat (4).

Wiek rozpoczęcia terapii

Kolejny problem badawczy odpowiada na pytanie: ,,Jak długo uczęszczałeś/aś lub uczęszczasz na terapię?’’. Najwięcej ankietowanych uczęszcza/uczęszczało na terapię ponad 2 lata (20 osób). Natomiast tylko 9 osób skorzystało/korzysta z terapii przez okres 1,5 roku.

Okres, w którym ankietowani korzystali/ korzystają z terapii

Wykres nr 8 dotyczy efektywności terapii w kontekście poprawy samopoczucia. Respondenci musieli uzasadnić w ankiecie, dlaczego terapia wpłynęła lub nie wpłynęła pozytywnie na ich samopoczucie. 23 osoby zauważyły, że terapia pomogła im zaakceptować siebie. 13 osób napisało, że dzięki terapii swobodniej porozumiewają się z innymi, ponieważ odczuwają mniejszy lęk podczas mówienia. 14 respondentów zyskało większą siłę do działania. Pozostali ankietowani nie zauważyli zmian w samopoczuciu.

Wpływ terapii na lepsze samopoczucie

W następnej części ankiety postawiłam problem badawczy, który brzmi: ,,Czy dzięki terapii stałeś/aś się pewniejszy/a siebie w kontaktach z innymi ludźmi?’’. Z danych wynika, że 46 osób zyskało większą pewność siebie w kontaktach z innymi ludźmi.

Wpływ terapii na większą pewność siebie w kontaktach z innymi ludźmi

Kolejny postawiony przeze mnie problem szczegółowy odpowiada na pytanie: ,,Czy terapia przyczyniła się do tego, że zmieniłeś/aś jakiś aspekt swojego życia?’’. 35 osób potwierdziło, że terapia wpłynęła na zmianę jakiegoś aspektu życia. Natomiast zauważa się dużą przewagę między osobami, które zaznaczyły przeciwną opcję.

Wpływ terapii na zmianę jakiegoś aspektu życia jednostki

Respondenci, którzy zaznaczyli ,, Tak’’ w wyżej postawionym pytaniu badawczym, musieli uzasadnić swój wybór. Na wykresie nr 11 można zauważyć, że najwięcej osób (14), dzięki terapii mogło bardziej otworzyć się na ludzi. Tylko 1 osoba napisała, że dzięki terapii ma większe powodzenie u płci przeciwnej oraz nie boi się już rozmawiać z kimś przez telefon. Natomiast dwie osoby zauważyły, że dzięki terapii poprawiły im się relacje w rodzinie oraz czują mniejszy lęk przed wystąpieniami publicznymi.

Zaistniałe zmiany w życiu jednostki, dzięki rozpoczęciu terapii

Kolejny problem badawczy odpowiada na pytanie: ,, Czy w czasie terapii lub po jej zakończeniu zyskałeś/aś motywacje do…’’. Najwięcej osób (40) zaznaczyło opcje: ,, Żadna z powyższych odpowiedzi’’. 6 respondentów, dzięki terapii, zmotywowało się do wyboru określonego kierunku studiów oraz nie zmieniło szkoły, w której przebywali. Natomiast żaden z ankietowanych nie zmienił szkoły ani profilu.

Wpływ terapii na edukacje/karierę zawodową

Na wykresie nr 13 przedstawiono obawy przed rozpoczęciem terapii lub opóźnieniem jej w czasie. Zdecydowana większość odpowiedziała przecząco na to pytanie badawcze.

Obawy przed rozpoczęciem terapii

Respondenci, którzy zaznaczyli ,,Tak’’ w wyżej postawionym pytaniu badawczym, musieli uzasadnić swój wybór. Wykres nr 14 pokazuje, że najwięcej ankietowanych obawia się braku efektów i poczucia porażki. 2 osoby stwierdziły, że trudno im prosić o pomoc oraz wstydzą się podjęcia terapii. Jedna osoba bała się powiedzieć o swoim problemie terapeucie oraz odczuwała lęk przed zmianą.

Przyczyny obaw dotyczących rozpoczęcia terapii

Następny postawiony przeze mnie problem szczegółowy odpowiada na pytanie: ,,Czy miałeś/aś kilku terapeutów/terapeutek, czy od razu trafiłeś/aś na osobę, której zaufałeś/aś?’’. Tylko 5 osób więcej zaznaczyło, że miało kilku terapeutów/terapeutek.

Ilość terapeutów, z którymi respondenci podjęli współprace

Szesnasty problem badawczy odpowiada na pytanie: ,,Czy zrezygnowałeś/aś ze współpracy z terapeutą?’’. Tylko 5 osób więcej zaznaczyło twierdzącą odpowiedź na to pytanie.

Rezygnacja ze współpracy z terapeutą

Respondenci, którzy zaznaczyli ,,Tak’’ w wyżej postawionym pytaniu badawczym, musieli uzasadnić swój wybór. Tyle samo osób (2) zrezygnowało z terapii z powodu kosztów finansowych oraz zmiany miejsca zamieszkania. Tylko jeden ankietowany nie miał motywacji do kontynuowania terapii. Podobna liczba respondentów wyraziła zadowolenie z efektów terapii oraz brak satysfakcji z osiągniętych rezultatów.

Przyczyna rezygnacji ze współpracy z terapeutą

Na wykresie nr 18 przedstawiono rodzaje metod/technik efektywnie wpływających na terapię. Najwięcej osób zapisało ćwiczenie tempa mowy, które pomogło im np. w łatwiejszym wymawianiu kolejnych wyrazów. Na drugim miejscu znalazła się metoda Arutiunian, dzięki której respondenci nauczyli się m.in. pokonywać bloki w mowie, wspomagać się ręką w sytuacji możliwego bloku oraz zwalniać tempo mowy. Na trzecim miejscu znalazła się modyfikacja jąkania, logorytmika oraz ćwiczenia skutecznej komunikacji. Modyfikacja jąkania pozwoliła m.in kontrolować jąkanie oraz zadbać o dobrostan psychiczny. W logorytmice wykorzystywana była np. metoda mówienia śpiewającego, a w ćwiczeniach skutecznej komunikacji skupiano się na dialogu terapeutycznym, small talku oraz uważnym słuchaniu. Czwarte miejsce zajęła praca nad emocjami (np. akceptacja jąkania, radzenie sobie ze stresem i konfrontacja z problemem) oraz nauka prawidłowego oddychania. Piąte miejsce zajęły Metoda Antoniego Bochniarza (1 osoba), Technika rozwiązań (1 osoba), rozmowa z płcią przeciwną (1 osoba). Natomiast ośmiu respondentów nie pamiętało, jaka metoda/ technika efektywnie wpłynęła na ich terapię.

Rodzaje metod/technik, które były najbardziej efektywne

Kolejny problem badawczy odpowiada na pytanie: ,,Czy uważasz, że sposób prowadzenia zajęć przez terapęutę/-tkę przyczynił się do szybszych efektów w terapii?’’. Tylko 2 osoby więcej, zaznaczyły, sposób prowadzenia zajęć przez terapęutę/-tkę nie przyczynił się do szybszych efektów w terapii.

Wpływ sposobu prowadzenia zajęć przez terapeutę/-tkę na szybsze efekty w terapii

Respondenci, którzy zaznaczyli ,,Tak’’ w wyżej postawionym pytaniu badawczym, musieli uzasadnić swój wybór. Najwięcej osób stwierdziło, że wyrozumiałość logopedy/psychologa pomogła w szybszych efektach w terapii. Ankietowani zwrócili uwagę na empatię, akceptację, stworzenie przyjaznej atmosfery oraz nie obwinianie za nawrót jąkania mimo starań pacjenta. Taki sam wyniki, czyli 12% ankietowanych stwierdziło, że terapeuta wykazywał się dobrym zaangażowaniem i odpowiednio motywował do dalszej pracy. Pojawiły się opinie dotyczące umiejętności terapeuty w dotarciu do źródła problemu, zachęcenia do pracy indywidualnej oraz codziennych ćwiczeń. W podążaniu w terapii za pacjentem (18% wszystkich ankietowanych) pojawiły odpowiedzi takie jak: ,,Terapeutka wspaniale za mną podążała, nie wymuszając i nie opóźniając niczego. Wszystko poszło najszybciej jak mogło’’, ,, Pani dostosowała terapię do mojej osoby’’.

Sposób prowadzenia zajęć przez terapeutę/-tkę wpływający na szybsze efekty w terapii

Wykres nr 21 dotyczy zadowolenia ze współpracy z terapeutą. Zdecydowana większość respondentów wyraziła zadowolenie z podjętej współpracy z terapeutą.

Zadowolenie ze współpracy z terapeutą

Respondenci, którzy zaznaczyli ,,Nie’’ w wyżej postawionym pytaniu badawczym, musieli uzasadnić swój wybór. 40% ankietowanych stwierdziło, że terapia nie przyniosła zamierzonych efektów. Taka sama ilość respondentów zwróciła uwagę na nieetyczne zachowanie terapeuty (np. obwinianie pacjenta za nawroty jąkania lub lekceważące podejście) oraz bagatelizowanie psychologicznych przyczyn jąkania (np. skupianie się na technice mowy, zamiast na tym, co powoduje zaburzoną mowę; koncentracja na aspekcie jąkania, a nie na emocjach). Natomiast tylko 10% procent respondentów zauważyło, że skutki terapii są nietrwałe oraz terapia nie była dostosowana indywidualnie do pacjenta (np. szablonowane podejście).

Przyczyny braku zadowolenia ze współpracy z terapeutą

Kolejny problem szczegółowy dotyczy występowania nasilonego jąkania w określonych miejscach lub sytuacjach. U 50 osób jąkanie może się nasilać w zależności od sytuacji lub miejsca, podczas gdy 9 osób zaznaczyło, że to pytanie ich nie dotyczy.

Występowanie nasilonego jąkania w określonych sytuacjach/miejscach

Respondenci, którzy zaznaczyli ,,Tak’’ w wyżej postawionym pytaniu badawczym, musieli uzasadnić swój wybór. Najwięcej osób zauważyło nasilanie się jąkania w sytuacjach stresowych, takich jak np. spontaniczne przemówienia, miejsca pracy, presja czasu, podejmowanie szybkich decyzji, omawianie prezentacji oraz przebywanie w nowych miejscach lub grupach. 14% respondentów wskazało na wzmożone objawy jąkania w interakcjach z obcymi osobami, szczególnie, gdy są one pewne siebie, dużo mówią lub zajmują wysoką pozycje np. dyrektorzy lub szefowie. Kolejne miejsca, które wymieniano to publiczne przestrzenie, takie jak restauracje, sklepy, szkoła, uczelnia, czy urzędy; sytuacje emocjonalne, np. opowiadanie o ważnych wydarzeniach życiowych oraz rozmowy przez telefon i przebywanie w tłumie ludzi. Ponadto, 5% ankietowanych zauważyło, że jąkanie się nasila podczas wystąpień publicznych oraz doświadczania emocji takich jak zdenerwowanie, strach, zmęczenie. 1% respondentów wskazało przyczynę wzmożonego jąkania podczas spotkań ze znajomymi, przebywania wśród płci przeciwnej, rozmowy w innym języku, wypowiadania trudnych wyrazów oraz braku kontroli nad mową.

Miejsca lub sytuacje, w których jąkanie się nasila

Podsumowanie i wnioski wyników badań

W części badawczej zastosowałam kwestionariusz ankiety, dzięki któremu mogłam zbadać, jaką rolę pełni terapia wśród osób jąkających się. W moich pomiarach udział wzięło 66 osób. Pierwsze cztery wykresy charakteryzują badaną przeze mnie grupę. Zdecydowana większość respondentów to mężczyźni, w przedziale wiekowym od 18 do 65 roku życia. Ankietowani głównie zamieszkują większe miasta, liczące ponad 250 tyś. mieszkańców. Ze statystyk wynika, że respondenci przeważnie podejmowali terapię logopedyczną poniżej 10 roku życia, która zazwyczaj trwała ponad 2 lata. Terapia w większości pomogła pacjentom, który stali się bardziej pewni siebie i zmotywowani do pokonywania trudności oraz towarzyszących lęków przed mówieniem.

W dalszej części ankiety respondenci wymienili łącznie 11 rożnych metod/technik, wpływających na lepsze efekty w terapii. Oprócz zastosowanych metod/technik, ważną role pełniło podejście terapeuty oraz jego sposób prowadzenia zajęć. Zaangażowanie, ciekawie przygotowane zajęcia, podążanie za pacjentem, wyrozumiałość i odpowiednio dobrany sposób motywacji pozwalały na uzyskanie satysfakcjonujących efektów w terapii jąkania. Natomiast pacjenci, którzy nie byli zadowoleni z efektów w terapii zaznaczyli m.in., że psycholog/logopeda nie dostosowywał terapii indywidualnie do potrzeb, bagatelizował psychologiczne przyczyny jąkania lub zachowywał się nieetycznie.

Niezależnie od uzyskanych efektów w terapii, u większości respondentów jąkanie nasila się w określonych sytuacjach/miejscach. Najczęstszym czynnikiem wyzwalającym niepłynność mowy jest stres. Drugie miejsce zajmuje rozmowa z obcymi osobami, które są dodatkowo pewne siebie, dużo mówią lub zajmują wysoką pozycje (dyrektorzy lub szefowie).

Na końcu swojej ankiety zamieściłam możliwość zapisania dodatkowych uwag lub spostrzeżeń respondentów. Pojawiły się takie komentarze jak:

• ,,Miałem problem z jąkaniem przez krzywą przegrodę nosową i problemy z prawidłowym oddychaniem’’;
  
• ,,Zauważyłem, że jąkanie jest z lekka zaraźliwe. Nie jąkałem się tak mocno, dopóki nie miałem współlokatora z czasów dzieciństwa, z którym spędzałem 7 dni w tygodniu. Współlokator jąkał się o wiele mocniej niż ja’’;
• ,,Jąkanie to zadanie na całe życie, jeżeli rozpocznie się terapię w późniejszym wieku niż wczesnodziecięcym’’;
• ,,Moja terapia pomogła mi w 70% ale nadal pracuję nad tym, by lepiej mówić’’;
  
• ,,Nie warto się poddawać’’;
• ,,Występują okresy lepszej i gorszej mowy, nie potrafię wskazać czym to jest uzależnione’’
• ,,Po trzech latach od terapii nadal czasem odczuwam w niektórych sytuacjach lęk przed mówieniem. Natomiast jest on niezależny od tego, w jakim stopniu się jąkam. Bardziej wiąże się to z niepewnością, co powinnam powiedzieć’
• ,,Myślę że warto zacząć terapię poprawy mowy w każdym wieku’’.

Na podstawie przeprowadzonych badań oraz zapisanych dodatkowych uwag, mogę stwierdzić, że każdy z ankietowanych miał swoje własne indywidualne spostrzeżenia na temat całokształtu terapii. Wiele z nich zwracało uwagę na inne, dla nich ważne kwestię dotyczące prowadzenia terapii.

Zakończenie

Przy pisaniu pracy magisterskiej najwięcej czasu poświęciłam na przeredagowanie podrozdziału ,,Przyczyny i objawy jąkania u dzieci i dorosłych’’. Analizując różne książki i publikacje, zauważyłam, jak wiele czynników może powodować jąkanie i jak trudno zdiagnozować pacjenta pod kątem tylko jednej określonej przyczyny. Dlatego tak ważne jest, aby przy tworzeniu planu terapii zwrócić uwagę na trudności pacjenta i jego indywidualne potrzeby. Dzięki dostosowaniu zajęć do pacjenta oraz serdeczności i wyrozumiałości psychologa/logopedy, proces terapeutyczny może przebiegać szybciej, sprawniej i bardziej efektywnie.

Istotne jest również zwrócenie uwagi na towarzyszące pacjentowi lęki oraz stres. Bliższe przyjrzenie się podopiecznemu oraz pracowanie nad jego emocjami i reakcjami również polepszy proces terapeutyczny. Wsłuchanie się w potrzeby pacjenta oraz zaangażowanie, pomoże w wytworzeniu więzi między dwiema osobami. Dzięki temu podopieczny poczuje większe zaufanie do prowadzącego i uwierzy, że wspólna praca poprowadzi do sukcesu.

Jak wynika z ankiety, jąkanie mimo terapii może nasilać się w różnych sytuacjach. Dlatego ważna jest również cierpliwość terapeuty oraz wspieranie i pielęgnowanie mocnych stron pacjenta. Niezależnie od nawrotów jąkania, nasilającego się zaburzenia oraz niekiedy trudnej drogi w jego przezwyciężaniu: ,,Nie warto się poddawać’’^*.

Neurologopeda mgr Magdalena Meger

---

^*wypowiedz jednego z uczestników ankiety