Zrozumieć osobę jąkającą się

Wszyscy wiemy, jak ważna jest rozmowa z drugim człowiekiem i poczucie, że jest się słuchanym oraz rozumianym. Potrzebę taką odczuwamy niezależnie od naszych możliwości i umiejętności komunikacyjnych. Światowy Dzień Osób Jąkających się, obchodzony jak co roku 22 października, jest okazją do tego, by spojrzeć na osoby, które mają problem z płynnym wypowiadaniem się, przez pryzmat tej właśnie potrzeby.

Podczas kontaktu z drugą osobą mogą pojawiać się różne uczucia, wśród nich także lęk. Może on towarzyszyć osobie jąkającej się, która ma poczucie własnych ograniczeń w wypowiadaniu się. Może go także odczuwać rozmówca osoby jąkającej się, który nie wie, jak zachować się w takiej sytuacji i jak przyjąć właściwą, sprzyjającą swobodnej komunikacji postawę. Zrozumieć i „oswoić” jąkanie to poznać sytuację osoby jąkającej się. Prawdziwe spotkanie z drugim człowiekiem mającym trudności z płynnym wypowiadaniem się będzie możliwe dzięki uwzględnieniu jego ograniczeń i jego potrzeb.

Większość osób jąkających się zaczęła mieć problem z płynnością między drugim a szóstym rokiem życia. Niepłynność, która pojawia się u mniejszych dzieci, ma często charakter rozwojowy i mija bez interwencji terapeutycznej. Jeśli dziecko zaczyna się jąkać dopiero po ukończeniu trzeciego roku życia, i problem niepłynności jest obecny w mowie dziecka przez dłuższy okres czasu (np. 12 miesięcy), wówczas zmniejsza się szansa na samodzielnie poradzenie sobie z tą trudnością. Osobie jąkającej się często trudniej jest czerpać radość z rozmowy, bowiem skupia się ona na technicznych aspektach rozmowy. Staje przed takimi zadaniami, które od jej rozmówcy nie wymagają żadnego wysiłku czy nawet refleksji, gdyż są zautomatyzowane. Tymczasem osoba, która ma problemy z płynnym mówieniem, może natrafiać na wszystkie lub część z wymienionych poniżej trudności:

• usiłuje wydobyć dźwięk, a on nie wychodzi z jej ust,
• nabiera powietrza, żeby rozpocząć wypowiedź, ale płytki oddech sprawia, że głos nie wydobywa się,
• zaczyna wypowiadać głoskę, a ona zamiast swobodnie wybrzmieć, tkwi w jej gardle,
• mięśnie gardła, warg bądź języka blokują się, zniekształcając lub uniemożliwiając wydobycie dźwięku,
• chce przejść do kolejnego słowa, sylaby lub głoski, ale powtarza je wbrew własnej woli.

Kiedy problem z niepłynnością zaczyna się powtarzać, pojawia się obawa przed kolejnym zająknięciem, negatywne myśli i oczekiwanie na własną niemoc, napinają się mięśnie. Osoba jąkająca się zaczyna unikać wstydliwej dla niej sytuacji, coraz rzadziej odzywa się w towarzystwie. Przestaje ćwiczyć czynność mówienia. Kiedy odważa się podjąć nieśmiałą próbę, to często kończy się ona niepowodzeniem. Jąkanie może urosnąć do rangi problemu nie do pokonania. Rzadko też zdarza się, że osoba, która ma problem z płynnością, może obserwować ten sam problem u innych – jąka się jako jedyna lub jedna z nielicznych w otoczeniu (problem jąkania dotyczy 1% populacji osób dorosłych, a w przypadku dzieci – 5%). Zaczyna więc myśleć o sobie w następujący sposób: nie potrafię mówić tak płynnie jak inni, nie jestem w stanie skutecznie komunikować się.

To, co na pewno może wspomóc osobę jąkającą się w takim momencie, to okazanie, że treść wypowiedzi jest dla partnera rozmowy na tyle ważna, że jej forma schodzi na dalszy plan, podobnie jak tembr głosu, chrypka czy inne niedyspozycje głosowe. Taka właśnie postawa rozmówcy będzie świadczyć o tym, że komunikat osoby jąkającej się został usłyszany, a to pozwoli jej dokończyć wypowiedź. Doświadczenia specjalistów, wypowiedzi osób jąkających się, a także liczne badania naukowe nad zjawiskiem jąkania pozwoliły sformułować pewne wskazówki dla otoczenia, które pozwolą osobie jąkającej w jak najbardziej komfortowych warunkach porozumiewać się z innymi. Poniżej kilka wybranych rad dla osób, które chciałyby, aby ich jąkający się rozmówca mógł wypowiadać się jak najswobodniej:

• okazuj cierpliwość,
• pozwól osobie jąkającej się samodzielnie się wypowiedzieć – poczekaj, aż dokończy także te elementy wypowiedzi, które sprawiają jej trudność,
• utrzymuj naturalny kontakt wzrokowy w czasie rozmowy,
• w czasie rozmowy telefonicznej staraj się, podtrzymując rozmowę, zostawić znaczną przestrzeń na wypowiedź osobie jąkającej, akceptując dłuższe pauzy i nasilenie trudności,
• unikaj komunikatów, które podnoszą napięcie i wskazują, że oczekujesz zmiany w sposobie komunikacji: „uspokój się”, „zwolnij”, „weź głęboki oddech”,
• w rozmowie używaj spokojnego, niespiesznego, ale naturalnie brzmiącego tempa.

Jąkanie jest złożonym problemem, a każda osoba, która się jąka, inaczej przeżywa swój problem. Każdy człowiek jest inny, ma inne doświadczenia, priorytety, cele. Dla jednych pragnieniem będzie opanowanie płynnego sposobu komunikowania się, inni będą dążyć do tego, aby jąkanie nie przeszkadzało im w osiąganiu stawianych celów i prowadzeniu satysfakcjonującego życia, ktoś inny może natomiast dążyć do sytuacji, w której przestanie myśleć o sobie jako o osobie jąkającej się.

W każdym spotkaniu, w każdej rozmowie warto uwzględnić istnienie trudności w komunikacji u innych osób. Poprawić jakość tej komunikacji to zrozumieć swoje ograniczenia oraz ograniczenia otaczających nas osób. Czasem wystarczy niewiele wysiłku, aby stworzyć warunki, które dadzą nam szansę prawdziwie spotkać się z drugim człowiekiem, pozwolić mu wydobyć bogactwo, które w sobie nosi, niezależnie od tego, jakie przeszkody mogą utrudniać usłyszenie tego, co ma do powiedzenia. Już od najmłodszych lat trzeba stwarzać warunki, które będą sprzyjały rozwojowi właściwych postaw i zachowań, a także będą zapobiegały wystąpieniu objawów jąkania.

Autor: Barbara Jeziorczak, Anna Chrostek (Centrum Logopedyczne w Katowicach).

Źródło internetowy serwis pedagogiczny.